زمان خزانه گیری و جلوگیری از سرما در خزانه
امروزه با تغییر اقلیم و آب و هوای مناطق، توجه به زمان خزانه گیری بیش از پیش ضروری است. افزایش درجه حرارت و افزایش تدریجی طول فصل زراعی این امکان را به وجود آورده است تا از منابع تولید، بهره برداری بیشتری به عمل آید. از این رو، رعایت تقویم زراعی منطقه، به ویژه برای مناطقی که با فراهم بودن آب، امکان رتون گیری (دونوج) یا کشت مجدد برنج فراهم است از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، در منطقه شمال کشور به ویژه استان مازندران، اغلب خزانه ها قبل از فروردین آماده می شوند. برای این منظور لازم است تا برای محافظت از سرما، خزانه از پوشش مناسبی برخوردار باشد تا آسیبی به گیاهچه ها وارد نشود. در عین حال، یکی از نکات قابل توجه در خزانه هایی با پوشش نایلونی، رعایت هوا دهی لازم در روزهای گرم و انجام تهویه مناسب و نیز کنترل دمای خزانه از طریق جریان آب سالم و خنک است. توجه به توصیه ها و پیش بینی های هواشناسی منطقه می تواند راهنمای خوبی برای تصمیم زمان خزانه گیری باشد.
آبیاری خزانه
برنج در روزهای اولیه بذرپاشی در خزانه از همان رطوبت اولیه بستر خزانه استفاده می کند و نیازی به آبیاری خزانه نیست. اما بعد از چهار تا پنج روز، یعنی زمانی که جوانه ها رشد کردند و به اصطلاح بالا آمدند، خزانه را به صورت ملایم آبیاری و بتدریج، عمق آب را به 23 سانتی متر می رسانیم و با افزایش رشد گیاهچه بتدریج عمق آب به 5 سانتی متر افزایش داده می شود تا ضمن کنترل علف های هرز، کندن گیاهچه ها برای نشا تسهیل شود.
با هوادهی لازم در روزهای گرم، باید خزانه را از تنش های دمای بالا محافظت کرد. یکی از نکات قابل توجه در مدیریت خزانه، استفاده از آب برای کنترل دمای درون پوشش نایلونی (پلاستیک) در روزهای گرم است. در زمانی که هوا گرم باشد با به جریان در آوردن آب درون خزانه و خروج آن می توان با خنک کردن محیط خزانه، گیاهچه را از آسیب های حرارتی نجات داد. از طرفی، در شرایط سرما نیز آب به متعادل کردن درجه حرارت محیط خزانه کمک شایانی می کند. از این رو، مدیریت آبیاری در خزانه از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین در شبهای سرد بهتر است خزانه از آب کافی برخوردار باشد و در روز، خروج آب از خزانه، ضمن هوادهی مناسب، به رشد بهتر گیاهچه کمک می کند.
مدیریت تغذیه در خزانه
برای رشد بهتر بذر، لازم است خزانه از حاصل خیزی مناسبی برخوردار باشد. برای این منظور، قبل از بذر پاشی، زمین خزانه را باید با کود پایه تقویت کرد. برای هر ۱۰۰ متر مربع خزانه:
رادیکال 2-2/5 کیلوگرم از هر یک از کودهای اوره و سوپرفسفات تریپل
و رادیکال 1-1/5 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم توصیه می شود.
تمامی کود فسفاته و پتاسیمی همراه با 1تا 1/5کیلوگرم اوره چند روز قبل از آخرین مرحله آماده سازی خزانه به زمین داده و با خاک مخلوط می شود. در ضمن پس از برداشت پوشش پلاستیکی، در صورت نیاز به استفاده از کود سرک اوره (بر اساس رنگ برگ و تجربه کشاورزی و شرایط مناسب آب و هوایی، یک کیلوگرم کود اوره در همین سطح مصرف شود.
در کشاورزی پایدار توصیه براین است که خزانه در محلی احداث شود که قبلا گیاه علوفه ای مانند شبدر کشت شده باشد. در این صورت، چین آخر شبدر حتما باید سه هفته قبل از احداث خزانه با شخم به خاک برگردانده شود و با خاک مخلوط شود تا زمان کافی برای پوسیدن بقایای شبدر وجود داشته باشد، بنابراین با توجه به برگشت ازت کافی ناشی از پوسیدن شبدر در خاک یا بستر خزانه، در این گونه از خزانه ها نیازی به مصرف کود اوره نیست. از طرف دیگر، استفاده از کود های دامی کاملا پوسیده برای خزانه توصیه می شود. بی تردید استفاده از مواد آلی طبیعی مانند کود سبز و کود های دامی، ضمن کاهش نیاز به مصرف مواد شیمیایی و تولید محصول سالم، به حفظ محیط زیست کمک فراوانی می کند.
در صورتی که در طول رشد گیاهچه، زردی در پایین برگ ها مشاهده شود نشان دهنده این است که گیاهچه ها به ازت نیاز دارند. در این صورت باید 0/5 تا 1 کیلوگرم کود اوره به ازای هر 100 متر مربع خزانه مورد استفاده قرار گیرد. یکی از نکات مهم در مدیریت تغذیه خزانه این است که5-7روز قبل از انتقال نشا به زمین اصلی، نباید کود اوره به صورت سرک در خزانه مصرف شود.
کنترل علف های هرز در خزانه
علف های هرز با رقابت با گیاهچه های برنج و مصرف آب و مواد غذایی مورد نیاز گیاه، مشکلات زیادی را چه در خزانه و چه در زمین اصلی برای برنج به وجود می آورند. برای کنترل علف های هرز در خزانه برنج بهتر است قبل از بذر پاشی، بستر بذر به گونه ای آماده شود که امکان رشد علف های هرز در خزانه فراهم نشود. به این منظور، بهتر است چند روز قبل از بذر پاشی، خزانه را به عمق پنج سانتی متر آبیاری و با علف کش های مورد تأیید، مانند بوتاکلر (ماچتی) به میزان 40 سانتی متر مکعب (40 سی سی) به ازای هر 100 متر مربع خزانه، تیمار کرد. لازم است خزانه پس از سمپاشی حداقل 48 تا 72 ساعت در همین حالت باقی مانده و از خروج آب جلوگیری شود و پس از این مدت آب را از خزانه خارج و سپس نسبت به بذرپاشی اقدام کرد. این روش موجب جلوگیری از رشد اولیه علف های هرز می شود. در نتیجه، گیاهچه های جوان برنج فرصت می یابند تا در مراحل بعدی با علفهای هرزی که بعدا رشد می کنند، بهتر رقابت کنند. با رعایت این نکات، معمولا در خزانه، علف های هرز رشد نخواهند کرد.
محافظت از گیاهچه ها در مقابل آفات و امراض
مدیریت آفت ساقه خوار نواری در خزانه با تاکید بر کشاورزی پایدار
در سیستم کشاورزی پایدار برای تولید محصول سالم، بر رعایت اصول زراعی به منظور پیشگیری در مقابل آفات تأکید می شود. یکی از روش های مهم زراعی برای کاهش آلودگی آفات مهم برنج، بویژه کرم ساقه خوار در خزانه، شخم بلافاصله بعد از برداشت محصول برنج و کاشت محصولات غیر برنج در زمین اصلی است که این فرایند تأثیر بسزایی در کاهش جمعیت انتقالی لاروهای زمستان گذران به فصل زراعی بعد دارد. همچنین، حمله عوامل بیمارگر مانند قارچ ها و پرندگان در فصول پاییز و زمستان موجب کاهش جمعیت لاروهای زمستان گذران می شود. چون لاروهای زمستان گذران بخش قابل توجهی از بافت چربی ذخیره شده در بدن خود را در زمستان از دست می دهند، بنابراین شب پره های زمستان گذران حاصل از این لاروها قادر به تخم ریزی بالا همانند شب پره های نسل دوم و سوم نیستند. از این رو، تعداد دسته تخم کمتری در خزانه ها قابل مشاهده و در هر دسته هم تعداد تخم کمتری به چشم می خورد. در نتیجه، روش هایی مانند کندن نشاهای آلوده به تخم ساقه خوار در جلوگیری از انتقال نشاهای آلوده به زمین اصلی به مقدار زیادی مؤثر است.
همچنین، برای خزانه فوق که خزانه کشت اول نیز نامیده می شود، رهاسازی زنبور تریکوگراما به مقدار یک عدد تریکوکارت با فاصله هر 5 متر به ویژه در ایام شکار شب پره ها در کاهش جمعیت ساقه خوار تأثیر بسزایی دارد. در صورت نیاز، می توان از دیگر روش های کاهش دهنده جمعیت شب پره های ساقه خوار، مانند تله فرمونی که موجب اختلال در جفت گیری شب پره ها می شوند نیز استفاده کرد.
برای مدیریت آفات برنج به ویژه کرم ساقه خوار در خزانه کشت دوم باید با دقت بیشتری عمل کرد. زیرا احداث خزانه کشت دوم مصادف با فصل تابستان است و کشاورزان برای جلوگیری از گیاهچه سوزی ناشی از افزایش دما از پوشش پلاستیکی استفاده نمی کنند در نتیجه، گیاهچه ها در معرض حمله بیشتر شب پره های ساقه خوار قرار می گیرند که برای مدیریت آفات برنج به ویژه کرم ساقه خوار توصیه های پیشنهاد می شود: کنترل مکانیکی آفات از طریق کندن برگ حاوی تخم، رهاسازی تریکوکارت به ازای هر 5 متر دو عدد، نصب تله فرمونی با سازوکار اختلال در جفت گیری شب پره ها به ازای هر 15 متر یک عدد و در نهایت کنترل شیمیایی با استفاده از فرمولاسیون گرانول دیازینون به ازای هر 100 متر مربع خزانه 150تا 200 گرم در صورت وجود آب کافی در خزانه و بستن ورودی و خروجی آب خزانه با استفاده از محلول کلرپیریفوس به مقدار 1/5 در هزار. با رعایت نکات و دستورالعمل های فنی فوق توسط کشاورزان، آلودگی در خزانه و نیز در زمین اصلی کاهش یافته و نیاز به استفاده از سموم حشره کش کاهش خواهد یافت.
مدیریت بیماری در خزانه
در صورتی که تراکم بذر و نشا در خزانه زیاد نباشد و هوادهی خزانه به منظور کنترل دما و رطوبت نسبی به موقع صورت گیرد، احتمال آلودگی به بیماری های قارچی مثل بلاست و لکه قهوه ای کاهش پیدا می کند. با این حال، در صورت مشاهده آلودگی زیاد قارچی روی نشای برنج در خزانه، برای مبارزه با بیماری، سم پاشی نشاها در خزانه با سموم مناسب توصیه می شود. برای مبارزه با بیماری بلاست در خزانه، با مشاهده علائم بیماری، سم پاشی با محلول یک در هزار قارچ کش بیم توصیه می شود، به این صورت که 10 گرم از این سم در 10 لیتر آب حل شده و در 100متر مربع خزانه سم پاشی شود. سم پاشی خزانه با قارچ کش ناتیوو به میزان7گرم در 20 لیتر آب، بیماری بلاست و لکه قهوه ای را کنترل می کند. چنانچه توصیه های گفته شده در این بخش رعایت شود، پس از 30تا35 روز گیاهچه های یک دست، قوی و سالم تولید می شود که برای انتقال به زمین اصلی آماده است.
